خلاقیت سازمانی هنگامی صورت می‌گیرد که افرادی در یک سیستم پیچیدۀ اجتماعی باهم کار می‌کنند و محصول، خدمت، ایده، رویّه یا فرآیندِ جدید و ارزنده ‌را ارائه می‌دهند. کار خلاقانه‌ای که فردی به ‌تنهایی انجام می‌دهد، مانند نقاشی، عکاسی، نویسندگی و…،به‌اندازۀ کافی پیچیده است. حال، اینکار زمانی که بُعد سازمانی می‌یابد، چندین برابر پیچیده‌تر می‌شود. اغلبِ افراد نیز تمایلی به ریسک و تغییر ندارند، با این‌حال، کسب‌وکارها برای ادامۀ حیات در بازار مدرن، به ریسک و ابتکار نیاز دارند؛ بنابراین رهبران افرادِ خود را به همکاری با یک‌دیگر برای پرورش خلاقیت و نوآوری تشویق می‌کنند.

تعریف نوآوری

نوآوری به ‌معنای بهبود عملکرد یا جای‌گزینی فرایند و محصول و… است. اگرچه خلاقیت و نوآوری هر دو برای موفقیت کسب‌وکارها ضروری‌اند، اما فقط نوآوری به درآمد واقعی و سود تبدیل می‌شود.به عبارت دیگر، نوآوری تلاشی برای تغییر هدفمند و متمرکز در توانایی اقتصادی یا اجتماعی سازمان است. بخشی از نوآوری‌ها از جرقۀ نبوغ و خلاقیت ناشی می‌شوند و برخی دیگر به ‌خصوص نوآوری‌های موفق، ناشی از جست‌وجوی آگاهانه و هدفمندِ فرصت‌های نوآورانه‌اند که فقط در شرایط خاصی یافت می‌شوند.

نوآورانْ نوآوری را این‌گونه تعریف می‌کنند:

• کاربرد ایده‌هایی بدیع و مفید
• ایدۀ عالی و اجرای درخشان
• پیشنهادی عملی و جدید، مناسب با الگوی تجاری که مشتریانآن را پذیرفته‌اند.
• معرفی محصولات و خدمات جدید که به سازمان ارزش می‌بخشند.
• اجرای چیزی جدید
• اجرای ایده‌های خلاقانه برای تولید ارزش
• هر چیز جدید و مفید و شگفت‌آور

ارتباط خلاقیت و نوآوری

مفاهیم خلاقیت و نوآوری بسیار به یک‌دیگر گره خورده‌اند، آن‌چنان که گاهی بیان تعریف‌های مستقل برای هر کدام از آن‌ها دشوار می‌شود. خلاقیتْ پیدایش و تولید اندیشۀ جدیدی است، در حالیکه نوآوری اجرای این اندیشه‌ها و ایده‌ها در قالب نوعی محصول یا فرآیند جدید است.

خلاقیت لازمه و بستری برای پیدایش نوآوری است. از خلاقیت تا نوآوری مسیری طولانی و پرپیچ‌وخم قرار دارد. گاهی ایده و اندیشه‌ای نو به ذهن می‌رسد و سال‌ها طول می‌کشد تا این ایده جامۀ عمل بپوشد. تحقق رؤیای یک نوآوری، مستلزم شایستگی‌های بسیاری است. می‌توانید سرشار از ایده‌های عالی باشید، اما نوآور نباشید.

شیوۀ تبدیل ‌کردن خلاقیت به نوآوری

خلاقیت خودبه‌خود به نوآوری تبدیل نمی‌شود و همان‌طور که در قسمت قبل بیان کردیم، فرایندی دشوار است؛ مثلاً ایده‌ای جدید و ارزشمند می‌تواند سال‌ها مسکوت بماند، نه به این علت که منافع آن در نظر گرفته نمی‌شود، بلکه به این علت که هیچ‌کس مسئولیت تبدیل آن را از حرف به عمل بر عهده نمی‌گیرد. چیزی که غالباً کسب‌وکارها از فقدان آن رنج می‌برند، خلاقیت به‌ معنای ایده‌پرداز نیست، بلکه نوآوری به‌ معنای عملی‌ ساختن ایده است. در نوآوری مانند هر تلاش دیگری، مهارت و نبوغ و دانش نقش دارند؛ اما آن‌چه نوآوری نیاز دارد کار سخت و متمرکز و هدفمند است. اگر پشت‌کار، پافشاری و تعهد نباشد، مهارت و نبوغ و دانش هیچ کمکی نمی‌کند.

راه‌کارهای سازمانی برای توسعۀ خلاقیت

برای توسعۀ خلاقیت افراد، باید به آن‌ها اجازه دهید که خارج از چهارچوب فکر کنند و گاهی برخلاف عُرف عمل کنند. اگر دیوان‌سالاریِ حاکم بر سازمانْ خلاقیت را متوقف کند، نوآوری قربانی می‌شود و رقیبان سهم بازارتان را مالِ خود می‌کنند. راه‌کارهای زیر به شما در پرورش خلاقیت فردی کارکنان نیز کمک می‌کند:

• • به ایده‌های خلاقانه پاداش بدهید

همۀ ایده‌ها موفقیت‌آمیز نخواهند بود؛ اما اگر سازمان از ایده‌های کارکنان حمایت نکند، پیشرفت‌های چشم‌گیر نیز رخ نخواهد داد. مدیران بایداحتمال شکست را بپذیرند و به کارمندان خود برای آزمایش و کشف فرصت‌های جدید آزادی بدهند. شرکت‌هایی که به خلاقیت افرادشان پاداش می‌دهند، نشان می‌دهند که برای تلاش آن‌ها ارزش قائل‌اند.

• • ساعات کاری منعطف را امتحان کنید

حال که تجربۀ همه‌گیریِ ویروس کرونا، دورکاری را به یکی از رایج‌ترین گزینه‌ها تبدیل کرده است، آن را امتحان کنید. کار در خانه، سلامتی و شادی و بهره‌وری بیش‌ترِ کارمندان را به‌ همراه دارد. تا زمانی که کارمندان از مسئولیت خود آگاه باشند، کار خود را به‌ موقع انجام دهند و با تیم خود هماهنگ شوند، می‌توان از مزایای بی‌شمار دورکاری بهره برد. هنگام دورکاری، افراد در طول روز و در ساعاتی که خلاق‌ترند، کار می‌کنند.

• • تعریف جدیدی برای شکست در نظر بگیرید

شاید درمورد 5126 تلاشِ ناموفق جیمز دیسون قبل از این‌که با جاروبرقیِ انقلابیِ خود وارد عرصه شود، شنیده باشید. برای بیش‌ترِ افراد، این کابوس است. ترس از شکست آن‌ها را از حرکت در مسیر صحیح بازمی‌دارد و گاهی به ‌سمت شک و تردید در توانایی‌هایشان سوق می‌دهد؛ بنابراین پذیرفتن اصلی که شکست را پایۀ ابتکار و ابزاری برای یادگیری می‌داند،ضروری است. این اصل را بپذیرید و آن را در سازمان خود نهادینه کنید.

اهمیت و نقش خلاقیت و نوآوری در استارتاپ

خلاقیت چه‌قدر برای کسب‌وکار مهم است؟ در نظرسنجی فارستر،۸۲ درصد از مدیران اذعان کرده‌اند که شرکت‌های موفق از خلاقیت بهره‌مند هستند.

امروزه سازمان‌ها در محیطی کاملاً رقابتی و جهانی فعالیت می‌کنند و خلاقیت را بسیار حیاتی می‌دانند. خلاقیت همان چیزی است که به ایده‌های بزرگ منجر می‌شود، طرز تفکر کارمندان را به چالش می‌کشد و دریچه‌ای برای تغییر باز می‌کند. هر نوآوری با تغییر همراه است و اغلبْ شامل ایده‌های جدید و بهتر است. ایدۀ جدید ممکن است ایجاد محصول یا فرایندجدیدی باشد یا شاید ایده‌ای دربارۀ چگونگی تغییر کامل شیوۀ انجام کار باشد. سازمان‌های موفق می‌دانند که برای جلب رضایتِ مهم‌ترین سهام‌دارانِ خود، به نوآوری و تغییر نیاز دارند.

نام اپل برایمان یادآور نوآوری است. این برند افراد را به «فکر کردنِ متفاوت» ترغیب می‌کند. اپل با استفاده از خلاقیت و نوآوری،یازدهسالِ پیاپی در لیست «نوآورترین شرکت‌ها» در گروه مشاوران بوستون قرار گرفته است. اکنون اپل برندی را توسعه می‌دهد که بیش از فناوری‌، در زمینۀ طراحی قد عَلم کرده است. تحریک خلاقیت کارکنان و کاوش اقیانوس‌های آبی منجر به افزایش بهره‌وری سازمان و درآمد و سهم بازار اپل شده‌ است.

خلاقیت روند حل مشکلات را نیز بهبود می‌بخشد. مهم نیست که ما دربارۀ تدوین راهبردی جدید یا روشی ابتکاری، برای حفظ سهم بازار صحبت کنیم، بلکه حل خلاقانۀ مسئله، آن مزیت رقابتی است که هر کسب‌وکاری در تلاش است تا به آن دست یابد.

اهمیت و نقش خلاقیت و نوآوری در توسعۀ فردی

خلاقیت چیزی نیست که به‌طور طبیعی همۀ افراد از آن بهره‌مند باشند. هم‌چنین خلاقیت هیچ‌ گاه به ‌طور خاص در جامعه و مدارس ما در ایران تشویق نشده است. با این‌ حال، توسعۀ خلاقیتِ فردی ارزش تحمل سختی‌ها را دارد! خلاقیت چیزی است که با گذشت زمان و تلاش پرورش می‌یابد و ارزش آن طی سال‌ها مشخص می‌شود. شش دلیل زیر اهمیت خلاقیت برای توسعۀ فردی و رشد شخصیتی را بیش از پیش نمایان می‌کند:

• خلاقیت کمک می‌کند تا تصویر کلان مسائل را ببینید.
• خلاقیت انگیزه می‌دهد.
• خلاقیت به حل خلاقانۀ مسئله کمک می‌کند.
• خلاقیت می‌تواند باعث بهره‌وری بیش‌تر شود.
• خلاقیت باعث افزایش اعتمادبه‌نفس می‌شود.
• خلاقیت اضطراب را برطرف می‌کند.

ویژگی‌های افراد خلاق

نوآوری همیشه بار اختراعات و رشد شرکت را به دوش می‌کشد؛ اما بدون حضورِ افرادِ خلاق رخ نمی‌دهد. ویژگی‌های افراد خلاق نیز تابعی از مهارت‌های فکری، شخصیت، انگیزش و محیط زندگی است؛اما برخی از ویژگی‌ها در میان اغلبِ افرادِ خلاق مشترک است:

تخیل: تخیل باید هم در شخصیت خلاق و هم در روند خلاقیت وجود داشته باشد. خلاقیت اغلب شامل خیال‌پردازی، رؤیاپردازی و  اقدامات خیالیِ دیگر است. تصویرها هم‌چنین در تفکر خلاقانه و مفهوم‌سازی نقش اساسی ایفا می‌کنند.

پشت‌کار: افکار خلاقانه در حد افکار باقی خواهند ماند، مگر این‌که به آن‌ها جامۀ عمل پوشانده شود. فعالیت خلاقانه مستلزم پشت‌کار است و برای تحقق‌ بخشیدن به خلاقیت، باید قدم بعدی را بردارید. هر فعالیت خلاقانه‌ای اشتیاقتان را تقویت می‌کند.

ریسک‌پذیری: فرد مستقل ذاتاً کسی است که ریسک‌های کوچک و بزرگ زیادی می‌کند. خلاقیت میزانی از خطرپذیری را با خود به ‌همراه می‌آورد؛ از جمله خطرات فکری، اجتماعی، روانی، عاطفی و در بعضی مواقع حتی جسمی. به برادران رایت و ماری کوری و مارتین لوتر کینگ فکر کنید.

استقلال: خلاقیت مستلزم انجام کارهای متفاوت، تمایل به مخالفت با جمعیت و اجتناب از روش‌های مرسوم است.

ذهن باز: توانایی افراد خلاق در استقلال و ریسک‌پذیری تا حدودی به‌سبب ذهن باز است. افراد خلاق به داشتن ذهن باز و درنظرگرفتن احتمالات و تحمل ابهام هنگام بررسی ایده تمایل دارند.

کنج‌کاوی: ذهن باز به‌طور طبیعی کنج‌کاوی و پرسشگری را به‌همراه دارد و فرد را به ‌سمت کاوش و تحقیق سوق می‌دهد: «این چه‌طوری کار می‌کنه؟»، «چرا این‌شکلیه؟»، «چه‌جوری بهترش کنیم؟»

توسعۀخلاقیت در شرکت‌های بزرگ دنیا

• • اپل

فرهنگ سازمانی شرکت اپل عاملی اساسی در موفقیت‌های مداوم و روزافزون آن است. فرهنگ سازمانی فلسفۀ وجودی شرکت، ارزش‌ها، باورها و رفتارهای مربوط به آن را بین کارمندان ایجاد و حفظ می‌کند. از جمله ویژگی‌های فرهنگیِ این شرکت، انگیزۀ نوآوری است. انگیزۀ نوآوری عامل سرنوشت‌ساز در حوزه‌های فناوری اطلاعات و خدمات آنلاین و وسایل الکترونیک مصرفی است.

اپل دارای فرهنگ و محیطی است بسیار سریع و نوآور که بر رضایت شخصی و رفاه کارمندان تمرکز دارد. تمرکز این شرکت به‌سمت ایجاد فضایی متعادل‌تر و آمیخته با کار و سرگرمی سوق پیدا کرده است. البته اضطراب در آن محیط هم‌چنان وجود دارد؛ زیرا فشار کاری و اضطراب در فضایی کاملاً رقابتی،اجتناب‌ناپذیر است. مدیرعامل اپل برای دست‌یابی به سرعت و کارایی بیش‌تر، از نظر نوآوری،افراد را از تیم‌های مختلف دور هم جمع می‌کند. فرهنگ جنگی قدیمی، اکنون با فرهنگ همکاری جایگزین شده است. به‌اعتقاد او، اگر افراد به کاری که انجام می‌دهند و محیطِ کاری خود علاقه داشته باشند و از آن لذت ببرند، در آن زمینه خلاق‌ترند.

• • گوگل

این کمپانی قدرتمند وعده‌های غذایی رایگان برای کارکنانش در نظر می‌گیرد، گشت‌وگذارهای گروهی ترتیب می‌دهد و مشوق‌های مالی ارائه می‌کند. هم‌چنین فرصتی برای کارکنان به ‌منظور شرکت در کنفرانس‌های آموزشی در نظر می‌گیرد.

گوگل برای کاهش سطح اضطراب کارکنان، بین زندگی کاری و شخصی آن‌ها تعادل برقرار می‌کند. در محیط شرکت نیز فضا را به دل‌نشین‌ترین شکل ممکن برای کارمندان خود طراحی می‌کند. حال، گوگل در مقابل تمام امکاناتی که فراهم کرده‌است، انتظار حداکثر عملکرد را از کارمندان خود دارد.