آشنایی با قوانین تجارت قطعا می‌تواند در موفقیت یا شکست یک استارتاپ نقش اساسی داشته باشد؛ اما حقوق مالکیت یا دارایی فکری چیست و چرا باید به آن دقت کرد؟ اسرار تجاری و حرفه‌ای و تعهد به رعایت محرمانگی در استارتاپ‌ها چه نقشی دارد؟ آشنایی با مسئولیت‌های ناشی از انتخاب نام دامنه سایت چیست؟ اینها همگی سوالاتی هستند که در بررسی حقوقی استارتاپ‌ها باید به آنها دقت شود و این بخش از درسنامه‌های نکسینولب می‌تواند چراغ راه شما در آشنایی بیشترتان با حقوق مالکیت فکری باشد

دارایی فکری چیست؟

در روزگاری نه‌چندان دور وقتی صحبت از دارایی به میان می‌آمد، توجه بسیاری از مردم صرفا روی پول، طلا، ملک و از این قبیل دارایی‌ها معطوف می‌شد. اما در حال حاضر مفهوم دارایی توسعه پیدا کرده است. یکی از موضوعات کلیدی که در بحث حقوق استارتاپ به آن توجه زیادی می‌شود، دارایی یا مالکیت فکری است. منظور از دارایی فکری آن چیزی است که محصول ابداع و خلاقیت ذهنی افراد است. این دارایی‌ها می‌تواند به اشکال گوناگونی ظهور و بروز پیدا کند. از یک آثار ادبی گرفته تا یک ایده که یک کسب‌وکار بر پایه آن راه‌اندازی می‌شود. همان‌طور که حفاظت از دارایی‌های منقول مانند پول، طلا و ملک اهمیت دارد، مسئله حراست از دارایی‌های فکری نیز از جایگاه ویژه‌ای در عصر حاضر برخوردار هستند. در همین راستا سرفصلی تحت عنوان حقوق مالکیت یا دارایی فکری تعریف شده است. در چارچوب این بحث به دنبال راه‌هایی هستند که مانع سرقت دارایی‌های فکری افراد شود.

اسرار تجاری و حرفه‌ای و تعهد به رعایت محرمانگی

یکی دیگر از سرفصل‌های مهم در بحث حقوق استارتاپ‌ها، حراست از اسرار تجاری است. یک استارتاپ که به تازگی آغاز به کار کرده است، با چالش‌های جدی روبه‌رو می‌شود. از طرفی مهم‌ترین دارایی و سرمایه یک استارتاپ ایده‌ای است که به کمک آن کسب‌وکاری ایجاد شده است. از طرف دیگر استارتاپ‌ها معمولا توان مالی کافی برای پیاده‌سازی ایده‌های خود را ندارند. به همین دلیل مجبور می‌شوند که وارد تعاملات تجاری با دیگران شوند. در چنین شرایطی مسئله حراست از اسرار تجاری شرکت و در عین حال تعامل با سرمایه‌گذاران و شرکای تجاری فوق‌العاده چالش‌برانگیز خواهد بود. از طرفی باید به میزان اطلاعات در اختیار دیگران قرار داده شود تا آن‌ها برای سرمایه‌گذاری روی استارتاپ مجاب شوند. از طرفی دیگر باید مراقب بود که اطلاعات به‌گونه‌ای داده نشود که دیگران بتوانند به‌تنهایی برای اجرایی کردن ایده مورد نظر اقدام کنند.

مسئولیت‌های ناشی از انتخاب نام دامنه

در دنیای امروز بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی فعالیت‌های خود را در دنیای مجازی و وب نیز توسعه داده‌اند. به‌طوری که امروز کمتر کسب‌وکاری را می‌توان پیدا کرد که سایت اینترنتی نداشته باشد. با ورود کسب‌وکارها به فضای مجازی مسئله حراست از هویت و برند تجاری نیز اهمیت دو چندانی پیدا کرده است. یک برند تجاری باید دو نکته بسیار مهم را رعایت کند؛ نخست آنکه در انتخاب عنوان تجاری و نام دامنه اینترنتی خود توجه داشته باشد که مشابه نام تجاری یا دامنه اینترنتی کسب‌وکارهای دیگر نباشد. همچنین باید اجازه هرگونه سوءاستفاده دیگران از نام تجاری خود را بگیرد. این‌گونه رفتارهای خلاف قانون، صرفا باعث برهم خوردن نظم حاکم بر فضای کاری کشور می‌شود و همچنین سردرگمی مشتریان و مصرف‌کنندگان را نیز به همراه دارد. در همین راستا باید توجه ویژه‌ای در مسئله انتخاب دامنه اینترنتی برای کسب‌وکارهای جدید اعمال شود تا جلوی بروز هرگونه مشکل در زمینه حقوق استارتاپ‌ها گرفته شود.

داشتن یک هم‌بنیانگذار می‌تواند به رشد یک استارتاپ کمک شایانی کند اما برای آنکه بعدها با هم‌بینانگذار خود به مشکل برنخورید بهتر است با جزئیات و اهمیت تدوین درست قرارداد هم بنیانگذاران بیشتر آشنا شوید. در این بخش از درسنامه‌های نکسینولب با هم به جزئیات این قرارداد می‌پردازیم.

چگونه یک قرارداد هم‌بنیان‌گذار بنویسیم؟

استارتا‌پ‌ها عمدتا به دو دلیل نیاز به هم‌بنیان‌گذار پیدا می‌کنند؛ مسئله اول جذب سرمایه است که در قالب همکاری با هم‌بنیان‌گذار صورت می‌گیرد. مورد دوم جذب نیروی کار متخصص است که بخشی از فعالیت‌های حوزه کسب‌وکار را جلو ببرد. در چنین شرایطی باید توجه داشت که همکاری با هم‌بنیان‌گذاران در چارچوب قواعد و قوانین مشخصی صورت بگیرد. مسائل متعددی در زمینه انتخاب هم‌بنیان‌گذار در زمره حقوق استارتاپ مطرح است که باید حتما مورد توجه قرار بگیرد. از جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ویژگی‌های یک هم‌بنیان‌گذار مناسب برای استارتاپ
• تعیین دقیق وظایف و حقوق هم‌بنیان‌گذار
• همکاری در قالب تنظیم قراردادهای حقوقی محکم
• رعایت مسئله محرمانگی و اسرار تجاری کسب‌وکار
• تنظیم روابط برای جلوگیری از بروز تعارض منافع

وجود قرارداد مناسب می‌تواند حافظ استارتاپ‌ها در مقابله با مشکلات حقوقی‌شان با مشتریان باشد. بنابراین کسب دانش لازم در خصوص اصول قرارداد با مشتریان باید همیشه سرلوحه باشد. در قرارداد علاوه بر رعایت اصول نگارش قرارداد باید به قوانین قراردادهای الکترونیک برای کسب‌وکارها هم دقت کرد.

اصول نگارش قرارداد برای استارتاپ‌ها

بسیاری از مشکلات در زمینه حقوق استارتاپ‌ها از یک مسئله به ظاهر ساده نشئت می‌گیرد؛ نگارش قراردادهای کاری ضعیف زمینه‌ساز بسیاری از مشکلات حقوقی می‌شود. یک قرارداد کاری محکم زمینه‌ساز جلوگیری بسیاری از مشکلاتی می‌شود که ممکن است در آینده باعث اختلافات گسترده حقوقی در داخل فضای کسب‌وکار شود. در یک قرارداد باید حتما مفاد تعهد و حقوق طرفین به‌صورت کامل و دقیق ذکر شود. مسئله مهم دیگری که معمولا مورد غفلت واقع می‌شود، موضوع تنظیم ضمانت اجرایی برای قراردادها است. هریک از طرفین در قبال تعهداتی که در موضوع قرارداد ثبت می‌شود باید پایبند باشد. ضمانت اجرایی به‌عنوان نکته کلیدی برای پایبندی همه طرف‌ها به مفاد قرارداد باید به‌دقت تنظیم شود. تنظیم یک قرارداد مسئله حقوقی است و باید حتما زیر نظر کارشناس حقوقی خبره صورت بگیرد تا تمام جوانب امر به‌خوبی سنجیده شود.

قراردادهای الکترونیکی برای کسب و کارها

نوع کسب‌وکارها در دنیای امروز به سمت و سویی حرکت می‌کنند که ممکن است بسیاری از مشتریان عملا امکان دسترسی جغرافیایی به کسب‌وکارهای مورد نظر خود را نداشته باشند. در چنین شرایطی باید در عمل به فکر راه‌حل‌هایی بود که مسئله بعد مکانی باعث نشود که کسب‌وکارها و مشتریان آن‌ها متضرر شوند. قراردادهای الکترونیک در همین راستا تعریف شده‌اند. اما آنچه بدیهی است تفاوت میان نوع عقد قراردادهای الکترونیک با قراردادهای فیزیکی است که به‌صورت حضوری منعقد می‌شود. وقتی یک مشتری برای تحویل کالا به محل کسب‌وکار شما مراجعه می‌کند، در عمل کالا را می‌بیند؛ آن را لمس می‌کند و با آگاهی بیشتری آن را تهیه می‌کند. اما وقتی پای قراردادهای الکترونیک به میان می‌آید، کسب‌وکارها باید فکری برای اعتمادسازی مشتریان خود بکنند. در همین راستا معمولا در جریان این‌گونه قراردادها باید مفادی گنجانده شود تا مشتریان از بابت حفاظت از حقوق خود کاملا آسوده خاطر باشند. در بحث حقوق استارتاپ‌ها، تنظیم قراردادهای الکترونیک به‌عنوان یک موضوع مهم مورد توجه قرار می‌گیرد.

شرکت‌های تجاری انواع مختلفی دارند که آشنایی با آن به استارتاپ‌ها کمک می‌کند آنها نسبت به ثبت شرکت خود موفق‌تر باشند و چالش‌های کمتری داشته باشند. اما دو مدل شرکت سهامی خاص و شرکت مسئولیت محدودیت چه تفاوتی با هم دارند؟ آیا می‌توان انواع شرکت‌های تجاری را به یکدیگر تبدیل کرد؟ اینها بخشی از مواردی است که باید در هنگام ثبت و تشکیل شرکت به درستی نسبت به آنها آشنایی داشته باشید اما در کنار این موارد باید ارکان شرکت را بشناسید و موضوع کسب‌وکار خود را به درستی تعیین کنید. از مسئولیت‌ها و اختیارات هیئت مدیره هیچگاه غافل نشوید. نکته مهم دیگری که در ثبت و تشکیل شرکت مهم است تغییرات در سرمایه، افزایش و کاهش سرمایه شرکت است. اگر می‌خواهید با همه این جزئیات آشنا شوید این بخش از درسنامه پاسخگوی کاملی برای شماست.

انواع شرکت‌های تجاری

در قانون تجارت به موضوع مهم انواع شرکت‌های تجاری پرداخته شده است. در همین راستا هشت نوع شرکت در قانون پیش‌بینی شده است که عبارت‌اند از: سهامی عام، سهامی خاص، شرکت با مسئولیت محدود، تضامنی، مختلط غیرسهامی، مختلط سهامی، نسبی و تعاونی. البته ناگفته نماند که معمولا بسیاری از شرکت‌ها و کسب‌وکارهای نوپایی که در حال حاضر راه‌اندازی می‌شوند، از دو حالت خارج نیستند: شرکت سهامی خاص یا شرکت با مسئولیت محدود. قبل از تصمیم‌گیری برای تأسیس شرکت‌ها حتما توصیه می‌کنیم که یک‌بار با کارشناسان حقوقی در این زمینه مشورت کنید و با جزئیات و مفهوم هریک از انواع هشت شرکتی که در قانون پیش‌بینی شده است، آشنا شوید. در ادامه بهتر می‌توانید تصمیم‌گیری کنید که کدام‌یک از انواع شرکت‌ها برای شما مناسب است.

تفاوت‌های شرکت سهامی خاص و شرکت مسئولیت محدود

یکی از موضوعات مهمی که در بحث حقوق استارتاپ‌ها مطرح می‌شود، بحث تفاوت شرکت سهامی خاص با شرکت مسئولیت محدود است. در همین راستا چهار تفاوت عمده بین این دو نوع شرکت وجود دارد که به‌طور خلاصه عبارت‌اند از:

• در شرکت سهامی خاص حداقل نیاز به سه شریک برای راه‌اندازی شرکت است اما در شرکت با مسئولیت محدود با حداقل دو شریک می‌توان شرکت را تأسیس نمود.
• شرکت‌های سهامی خاص ملزم به انتخاب بازرس هستند ولی در شرکت با مسئولیت محدود چنین الزامی وجود ندارد.
• مدت زمان مدیریت افراد در شرکت سهامی خاص حداکثر دو سال است ولی در شرکت با مسئولیت محدود، تصمیم‌گیری به عهده مدیران شرکت است.
• نقل و انتقال سهام در شرکت سهامی خاص به‌صورت عادی امکان‌پذیر است. اما این روند در شرکت با مسئولیت محدود تنها با تأیید سه چهارم سهامداران امکان‌پذیر است.

تبدیل انواع شرکت‌های تجاری به یکدیگر

مسئله تبدیل انواع شرکت‌های تجاری به یکدیگر در حقوق استارتاپ‌ها امری عادی و مرسوم است. معمولا استارتاپ‌ها در ابتدای راه با توجه به شرایط و امکاناتی که در اختیار دارند، تصمیم می‌گیرند تا نوع خاصی از شرکت را برای آغاز به کار انتخاب کنند. اما در ادامه شرایط و امکانات در اختیار آن‌ها تغییر می‌کند و در همین راستا تصمیم می‌گیرند به‌منظور بهره‌مندی از مزایای سایر انواع شرکت‌های حقوقی مندرج در قانون، نوع شرکت را تغییر دهند. شاید جالب باشد بدانید که در گذشته قانون‌گذار چنین امکانی را پیش‌بینی نکرده بود؛ اما در حال حاضر این امکان فراهم شده است. دستورالعمل‌های اجرایی خاصی برای این منظور در نظر گرفته شده است که با توجه به نکات حقوقی که در این زمینه نهفته است، توصیه می‌کنیم حتما از مشاوران و کارشناسان حقوقی برای تبدیل شرکت به نوعی دیگر استفاده کنید.

شرکت چه ارکانی دارد؟

برای مدیریت امور و فعالیت‌ها در هر شرکت و سازمانی ضروری است که یک ساختار منظم وجود داشته باشد که وظایف هریک نیز به‌طور دقیق مشخص شده باشد. شرکت‌های مختلفی نیز در قانون تجارت پیش‌بینی شده است که برای هریک از آن‌ها ارکان خاصی در نظر گرفته شده است. در همین راستا شرکت‌های سهامی با توجه به اینکه بیش از سایر انواع شرکت‌ها وجود دارند، ارکان آن‌ها نیز مهم‌تر است. در حقوق استارتاپ‌ها ذکر شده است که یک شرکت سهامی از سه رکن اساسی تشکیل شده است:‌

• مجامع عمومی (متشکل از اجتماع صاحبان سهام شرکت)
• هیئت مدیره (متشکل از تیم منتخب از سهامداران شرکت برای اداره امور)
• بازرسان (فرد یا افراد منتخب از مجمع عمومی با وظیفه کنترل فعالیت‌های هیئت مدیره شرکت)

تعیین موضوع فعالیت کسب‌وکار

در قانون ذکر شده است که کلیه قراردادها و معاملاتی که توسط یک شرکت منعقد می‌شود باید در چارچوب موضوع فعالیت شرکت باشد. در همین راستا تعیین موضوع فعالیت شرکت فوق‌العاده مهم است که باید با دقت تمام در اساسنامه شرکت ثبت و ضبط شود. در صورت عقد قرارداد در یک شرکت خارج از موضوع فعالیت، مسئولیت مستقیم متوجه مدیران شرکت است و باید به مراجع قانونی در این زمینه پاسخ‌گو باشند. برای تعیین موضوع فعالیت کسب‌وکار باید نکات ظریفی در نظر گرفته شود. در همین راستا توصیه ما این است که حتما با کارشناس حقوق استارتاپ‌ها در این زمینه مشورت کنید تا بتوانید موضوع فعالیت کسب‌وکار خود را در نهایت دقت تعیین کنید.

مسئولیت‌های و اختیارات هیئت مدیره

هیئت مدیره مجموعه‌ای از افراد سهامدار در شرکت هستند که وظیفه اداره امور شرکت بر عهده آن‌ها است. در همین راستا اولین وظیفه اعضای هیئت مدیره، انتخاب مدیرعامل است تا وظایف محوله از سوی آن‌ها را در شرکت پیگیری نماید. پس از انتخاب مدیرعامل وظیفه هیئت مدیره به پایان نمی‌رسد و باید به دقت روی عملکرد مدیرعامل نظارت کنند. آن‌ها ضمن برگزاری جلسات مستمر با مدیرعامل شرکت وظایف نظارتی خود را اجرایی می‌کنند. در شرکت‌های سهامی معمولا وظیفه ارائه گزارش به مجامع عمومی نیز بر عهده اعضای هیئت مدیره است.

تغییرات در سرمایه شرکت

افزایش یا کاهش سرمایه یکی از تصمیمات رایجی است که در هر شرکتی بنا به شرایط اتخاذ می‌شود. فرآیند افزایش سرمایه در شرکت‌ها به این صورت است که سهام جدید صادر می‌کنند و در ادامه با انتشار اطلاعیه متقاضیان برای شرکت در افزایش سرمایه اقدام به خرید سهام جدید می‌کنند. کاهش سرمایه نیز به پیشنهاد مدیران شرکت‌ها و تأیید و تصویب مجمع عمومی فوق‌العاده امکان‌پذیر است. در جریان کاهش سرمایه حساسیت بیشتری باید به خرج داده شود؛ چراکه امکان ضایع شدن حقوق سهامداران وجود دارد. همچنین در طول این فرآیند سرمایه شرکت نباید از حداقل میزانی که برای افتتاح یک شرکت لازم است، کمتر شود.

سهامداران شرکت بخشی از شرکت هستند که در مواجهه با آنها باید حتما کلیات حقوقی و قانونی را به خوبی بدانید. در این بخش از درسنامه‌های نکسینولب نکاتی از جمله نکات آموزشی لازم در هنگام تدوین قرارداد سهامداران به همراه نمونه قرارداد آورده شده است. از سهام ممتاز و شرط رقیق نشدن سهام در مذاکرات سرمایه‌گذاری هم صحبت به میان آمده است. پس این بخش را از دست ندهید.

نمونه قرارداد سهامداران همراه با نکات آموزشی

نمونه قرارداد سهامداران به قراردادی گفته می‌شود که در قالب آن کلیه مسئولیت‌ها و حقوقی که در یک شرکت برای سهامداران پیش‌بینی شده است، به‌طور شفاف تعیین تکلیف می‌گردد. واقعیت این است که سرمایه‌گذاری روی کسب‌وکارهای نوپا ریسک بسیار بالایی به همراه دارد. در همین راستا لازم است که مدیران شرکت‌های استارتاپی تمام اقداماتی که در جهت شفاف‌سازی مسائل و موضوعات برای سرمایه‌گذاران امکان‌پذیر است را در دستور کار قرار دهند. تدوین نمونه قرارداد سهامداران در جذب سرمایه برای شرکت‌ها بسیار مهم است و اگر این قرارداد به‌درستی و به‌دقت تدوین نشود، قطعا استارتاپ‌ها در جذب سرمایه به بن‌بست می‌خورند.

شرط رقیق نشدن سهام در مذاکرات سرمایه‌گذاری

در بحث حقوق استارتاپ‌ها بسیاری از فعالان با مفهوم رقیق شدن سهام آشنا هستند. مسئله‌ای که شاید بسیاری از مواقع مورد غفلت قرار می‌گیرد، شرط رقیق نشدن سهام است. رقیق شدن سهام امری است که باعث متضرر شدن بسیاری از سهامداران و سرمایه‌گذاران در شرکت‌ها می‌شود. در یک شرکت باید تمام اقدامات لازم برای جلوگیری از رقیق شدن سهام انجام شود. در همین راستا قراردادی بین سرمایه‌گذار و شرکت عقد می‌شود که در آن ذکر می‌شود شرکت تعهد می‌نماید تحت هیچ شرایطی ارزش و مالکیت شرکت تنزل پیدا نکند. مسئله جلوگیری از رقیق شدن سهام کمی پیچیده است و برای اجرایی کردن آن حتما نیاز به کمک کارشناسان و مشاوران حقوقی خواهید داشت.

سهام ممتاز چیست؟

سهام ممتاز به نوعی از سهام مالکیت شرکت‌ها گفته می‌شود که دارنده آن می‌تواند ادعای بیشتری بر روی دارایی‌ها یا سود شرکت نسبت به سهامداران عادی داشته باشد. این سود معمولا به‌صورت سالیانه به سهامداران ممتاز اختصاص پیدا می‌کند. قابلیت دیگری که ممکن است به دارندگان سهام ممتاز اختصاص پیدا کند، بهره‌مندی از اولویت در دریافت سود نسبت به سایر سهامداران است. از منظر حقوق استارتاپ‌ها می‌توان سهام ممتاز را تلفیقی از سهام عادی و اوراق بدهی در نظر گرفت. موضوع دیگری که در این زمینه مطرح است، این نکته است که سهام ممتاز می‌تواند به‌صورت ثابت تعریف شود یا اینکه به‌صورت شناوری با وضع قوانینی به سهامداران اختصاص پیدا کند.