علم مدیریت در طول زمان روش‌ها و ابزارهای مختلفی را جهت عقلایی کردن تصمیمات استراتژیک ارائه کرده است. هدف از ارائه‌ی این ابزارها، ایجاد یک مبنای منطقی و قابل اتکا برای تصمیم‌های استراتژیک و سطح بالا در سازمان‌ها است. آنالیز سوات یکی از این ابزارها است که با تمرکز بر نقاط قوت و ضعف درونی و فرصت‌ها و تهدیدهای موجود در خارج از مرزهای سازمان، موقعیت حال حاضر را بررسی کرده و یک مبنای عمل علمی و قابل اتکا به دست می‌دهد. سوات اگر چه روشی قدیمی است اما همچنان استفاده‌های بسیاری دارد. دانشجویان رشته مدیریت و آی‌تی همچنان از این تحلیل در انجام تحقیقات استفاده کرده و به نتایج آن استناد می‌کنند. این تحلیل علاوه بر تحولی که در زمان معرفی شدن به وجود آورد، پایه و اساس به وجود آمدن ابزارهایی همچون تحلیل پنج نیرویی پورتر در سال‌های بعد بود. استفاده از این ابزار هیچ‌گاه نمی‌تواند کافی باشد اما خالی از لطف نیست. چون دید فرد را نسبت به ایده یا فرصت موجود باز کرده و ذهن او را جهت گرفتن تصمیم‌های استراتژیک و بلندمدت روشن می‌کند. در این مقاله قصد داریم بفهمیم تحلیل SWOT چیست و روش‌های تحلیل SWOT را به همراه جایگزین‌ها و روش‌های تکمیلی بشناسیم. در درسنامه‌های قبل نیز درباره رویکرد ناب و بوم ناب صحبت شد.

تحلیلSWOT چیست؟

SWOT یک تکنیک برنامه‌ریزی استراتژیک است که به فرد (مدیر یا برنامه‌ریز) در شناخت ابعاد مختلف درونی و بیرونی سازمان کمک می‌کند. تحلیل SWOT با ارائه یک دید چند بعدی و جامع از سازمان، کار برنامه‌ریزی استراتژیک را راحت‌تر و خطای آن را کمتر می‌کند. استفاده از آنالیز سوات به هیچ‌گونه خاصی از سازمان محدود نمی‌شود. سازمان‌های مردم‌نهاد، ملی، انتفاعی و غیرانتفاعی می‌توانند جهت برنامه‌ریزی برای پیشبرد اهدافشان از این ابزار استفاده کنند.

معنی لغوی واژهSWOT را بشناسید

SWOT از مخفف قدرت‌ها (Strength)، ضعف‌ها (Weaknesses)، فرصت‌ها (Opportunities) و تهدیدها (Threats) تشکیل شده است. در این تحلیل به صورت همزمان، نقاط قوت و ضعف درون سازمان را در کنار فرصت‌ها و تهدیدهای خارجی بررسی می‌کنیم. بررسی قوت و ضعف‌ها در کنار تهدید و فرصت‌ها به ما کمک می‌کند اولویت‌هایمان را جهت استفاده حداکثری از فرصت‌ها و کنترل خسارات تهدیدها تعیین کنیم. در دنیای امروز شرکتی موفق است که سریع‌ترین و بهترین واکنش را به فرصت‌ها و تهدیدهای ایجاد شده در محیط خود داشته باشد. تحلیل سوات به ما در این راستا کمک می‌کند.

تاریخچه آنالیزSWOT

این تحلیل در سال 1960 توسط یک مشاور مدیریت با نام آلبرت همفری در موسسه تحقیقاتی استمفورد معرفی شد. در آن زمان برنامه‌ریزی‌های سازمانی با چالش‌های جدی روبه‌رو بود. این ابزار به مدیران کمک کرد برنامه‌های استراتژیک و بلندمدت تدوین کنند. این کاربردی بودن از همان ابتدا موجب محبوبیت کار همفری و همکارانش شد. جالب است بدانید این آنالیز بدون اینکه تغییر ساختاری خاصی داشته باشد یا مواردی به آن اضافه شود، همچنان توسط مدیران و مشاوران مدیریت و بازاریابی مورد استفاده قرار گرفته و در مراکز آموزشی تدریس می‌شود.

چه زمانی از سوات استفاده می‌شود؟

در دنیای امروز و با توجه به رقابتی بودن اکثر بازارها، هر تصمیمی نیازمند برنامه‌ریزی استراتژیک و سنجیدن تمام جوانب است. این تصمیم می‌تواند راه‌اندازی استارتاپ تازه، توسعه محصول جدید یا افزودن یک بخش جدید به کسب و کار حاضر باشد. موارد استفاده آنالیز SWOT را به‌طورکلی می‌توان در دسته‌های زیر قرار داد:

• ورود به بازارهای جدید: ورود به بازار جدید ظرفیت‌های فعلی سازمان را به چالش می‌کشد. آیا شرکت قادر است به خوبی نیازهای مشتریان جدید خود را ارضا کند؟ از طرف دیگر ورود به بازار جدید برابر با تجربه یک محیط تازه با فرصت‌ها و تهدیدهای تازه است.
• بازسازی سایت یا اپلیکیشن: افزودن به امکانات موجود در سایت یا اپلیکیشن می‌تواند باعث افزایش فروش و جذب مشتریان تازه شود. ولی برای اطمینان از سودزا بودن و عقلایی بودن این تصمیم نیاز است ابعاد مختلف فرصت‌ها و تهدیدهای ایجاد شده در نتیجه این تغییر و همچنین توانایی‌های داخلی سازمان برای ایجاد این تغییر بررسی شود.
• ایده کسب و کار جدید: ایده زمانی که به ذهن کسی خطور می‌کند، خام و غیراجرایی است. همین ایده ممکن است به سودهای میلیونی و میلیاردی منجر شود. اولین قدم ایده‌پردازان برای اطمینان از عملی بودن ایده‌هایشان و ارائه آن به دیگران، عموما استفاده از ابزار و تکنیک‌های استراتژیک مثل تحلیل سوات، مدل کسب‌و‌کار،تحلیل پورتر، بوم مدل کسب و کار و … است.
• فرصت سرمایه گذاری: یکی از مهم‌ترین کاربردهای آنالیز SWOT، بررسی ابعاد فرصت سرمایه‌گذاری است. فرض کنید شخص یا شرکتی سرمایه قابل توجهی را در اختیار دارد. در محیط هزاران گزینه برای سرمایه‌گذاری وجود دارد که انتخاب بین آن‌ها بسیار سخت و حساس خواهد بود. تحلیل سوات به صاحب سرمایه کمک می‌کند فرصت مورد نظر را ارزشیابی کرده و شاخص قابل اطمینانی برای تصمیم‌گیری داشته باشد.
• فرصت همکاری: همکاری‌های سازمانی در سطوح مختلفی صورت می‌گیرند. بعضی از سازمان‌ها بخشی از عملیات خود را برون‌سپاری کرده و گاهی دو سازمان قدرت‌های خود را برای رقابت بهتر در بازار با هم جمع می‌کنند. تصمیم برای وارد شدن به یک فرصت همکاری نیازمند بررسی‌های زیادی خواهد بود. SWOT ابزاری مناسب برای انجام این کار است.

مزایای تحلیلSWOT چیست؟

• گستردگی در استفاده: با این تحلیل می‌توان برای یک ایده، یک محصول، یک شرکت یا حتی یک همکاری برنامه‌ریزی کرد.
• عقلایی بودن: پر کردن ماتریس سوات باعث می‌شود تصمیم‌گیری از عوامل احساسی در امان مانده و شکلی کاملا منطقی و حساب‌شده به خود بگیرد.
• بررسی چندسطحی: در SWOT سطوح مختلفی از عوامل موثر بر سازمان و عملیات در نظر گرفته می‌شوند. از منابع انسانی تا اتفاقات سیاسی همگی تحت بررسی قرار می‌گیرند و همین باعث دست‌یابی به یک دید چندبعدی و کامل خواهد شد.
• هزینه پایین و سادگی: تحلیل سوات نیاز به هیچ تخصص یا منابع خاصی ندارد. با چند جستجوی ساده و مطالعه مقالات می‌توان آن را یاد گرفت و پیاده کرد.

بیشتر بخوانید: آموزش استارتاپ چیست؟

محدودیت‌های روش های تحلیلSWOTچیست؟

• بی وزنی: این تحلیل یک سری عامل درونی و بیرونی را بررسی می‌کند اما به هیچکدام وزن خاصی اختصاص نمی‌دهد.
• ابهام: در دنیای واقعی عواملی هستند که نمی‌توان آن‌ها را در یکی از دسته‌های تهدید یا فرصت به صورت مشخص قرار داد.
• تاثیر افراد: اثربخشی SWOT بستگی به دانش و خلاقیت اجرا کننده‌ی آن دارد. اطلاعات جمع شده در این روش هم ممکن است تحت تاثیر قضاوت‌های شخصی قرار گیرند.

دیگر روشهای تحلیل SWOTرا بشناسید

محدودیت‌های موجود در روش SWOT، فعالان حوزه مدیریت را به فکر ارائه روش‌های کمکی و جایگزین برای این روش انداخت. مایکل پورتر با تحلیل پنج نیرویی خود، اولین پاسخ را به نیاز ایجاد شده برای روش جایگزین SWOT داد. در ادامه دو روش دیگر با نام‌های WOTS-UP و TOWSمعرفی شد که هر کدام بخشی از نیازهای موجود را پاسخ دادند. در میان این روش‌های جایگزین روش پورتر از همه محبوبیت بیشتری کسب کرد. جالب است بدانید این شیوه‌های جایگزین نتوانستند SWOT را تماما حذف کنند و این روش همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نمونه ای از تحلیل SWOT

روش های تحلیل SWOT بسیارند در این بخش قصد داریم برای تفهیم بهتر این تکنیک، نمونه‌ای از آن را برای اینستاگرام بررسی کنیم.

همین کسب و کار موفق هم ضعف‌های خاص خود را دارد و مدام با تهدیدات محیطی دست‌وپنجه نرم می‌کند. استفاده از قوت‌ها به‌عنوان اهرمی برای غلبه بر ضعف‌ها و استفاده از فرصت‌های محیطی در کنار کنترل ضررهای احتمالی یا فعلی تهدیدها، فعالیتی دائمی برای تمام کسب و کارها به حساب می‌آید. حتی موفق‌ترین رهبران بازار هم اگر روزی این تعادل را از دست بدهند در سراشیبی سقوط خواهند افتاد.

قدرت‌ها (S)

• • • جامعه‌ی اینفلوئنسرهای اینستاگرامی: اینستاگرام فضایی را فراهم کرده که در آن اینفلوئنسرهای بسیاری توانسته‌اند ارتباطی عمیق با مخاطبان خود بگیرند. وجود چنین فضایی، اینستاگرام را به گزینه‌ای قدرتمند برای اجرای «اینفلوئنسر مارکتینگ» توسط برندها و کسب و کارهای مختلف تبدیل کرده است.
    • حجم بالای مخاطبان: اینستاگرام بیش از یک میلیارد کاربر فعال ماهانه دارد. وجود این حجم بالای مخاطبان، بزرگترین نقطه قوت اینستاگرام محسوب می‌شود. اینستاگرام به همین دلیل گردش مالی بالایی را از طریق تبلیغات به دست آورده است.
    • هشتگ‌ها: کاربران می‌توانند با استفاده از هشتگ به محتوای مورد نظر خود برسند. ساختار اینستاگرام به‌گونه‌ایست که وجود هشتگ دسترسی به محتوای موضوعی را راحت‌تر می‌کند. مثلا ممکن است کاربر به دنبال خرید لباس باشد. دسترسی به پست‌هایی با این موضوع به راحتی و با دنبال کردن هشتگ #خرید_لباس یا #فشن قابل دسترسی خواهد بود.

ضعف‌ها (W)

• • • لینک خارجی: اینستاگرام برای کاربران خود محدودیت ایجاد می‌کند. هیچ کاربری نمی‌تواند در کپشن خود لینک خارجی داشته باشد و این کار تنها در بخش بیو ممکن خواهد بود.
    • حجم داده: حجم داده مصرفی اینستاگرام خصوصا برای کاربران ایرانی که با محدودیت حجم روبرو هستند بسیار بالا است.

فرصت‌‌ها (O)

• • • اسپانسرینگ: رشد روزافزون حضور اینفلوئنسرها و سلبریتی‌ها در اینستاگرام، گردش مالی از طریق اسپانسرینگ را به یکی از گزینه‌های مطمئن درآمدزایی برای اینستاگرام تبدیل کرده است.
    • گسترش شبکه‌های اجتماعی: پیش‌بینی می‌شود تا سال 2021 مخاطبان شبکه‌های اجتماعی به بیش از 3 میلیارد نفر برسد. این رشد کلی صنعت سوشال مدیا فرصت فوق‌العاده‌ای برای دست‌یابی به جایگاه بالاتر از طریق جذب تازه‌واردان است.

تهدید‌ها (T)

• • • تامین امنیت: افراد در فضای اینستاگرام ممکن است قربانی حملات و توهین‌های مختلف شوند. نهادهای مردمی بسیاری به این مسئله خصوصا برای حملات انجام شده به افراد زیر 18 سال معترض شده‌اند. اینستاگرام مجبور است دائما با این تهدید دست و پنجه نرم کرده و پروتکل‌های خود را به‌روز نگه‌دارد. زیاد شدن مزاحمت‌ها و مشکلات این‌چنینی در صورت زیاد شدن می‌توانند اینستاگرام را با فیلتر شدن، ممنوع شدن یا حتی ریزش مخاطب از طریق تبلیغات منفی رقبا روبرو کنند.